Platyna – czym jest ten szlachetny kruszec, wykorzystanie platyny
Platyna jest metalem szlachetnym, który łączy w sobie unikalne właściwości chemiczne z szerokim zastosowaniem w przemyśle i inwestycjach. Czym jest platyna? To srebrzystobiały, kowalny i ciągliwy metal z grupy platynowców, o wysokiej temperaturze topnienia wynoszącej 1772°C, co czyni go odpornym na działanie kwasów i korozję. W stanie czystym platyna występuje rzadko, zwykle zawiera domieszki żelaza, a jej gęstość sięga 21,45 g/cm³, co podkreśla jej wytrzymałość. Dla inwestora indywidualnego platyna oferuje dywersyfikację portfela, obok złota i srebra, z potencjałem wzrostu wartości dzięki rosnącemu zapotrzebowaniu na ten surowiec w sektorach takich jak motoryzacja i chemia. W październiku 2025 roku cena platyny oscyluje wokół 1640 USD za uncję, co odzwierciedla jej inwestycyjny charakter. Co można z niej kupić? Dlaczego warto? O tym piszemy poniżej!
Czym jest platyna – historia
Odkrycie platyny datuje się na XVI wiek, gdy hiszpańscy konkwistadorzy natknęli się na ten metal w Kolumbii. Platyna występuje w postaci ziaren lub większych bryłek w złożach aluwialnych, co początkowo mylono z srebrem – stąd nazwa „platina”, oznaczająca „małe srebro”. Hiszpańscy odkrywcy uważali ją za niepożądaną domieszkę w złocie, nazywając „hiszpańskimi sztuczkami”, i często wyrzucali do rzek, by uniknąć fałszowania monet. Rozpoznanie platyny jako odrębnego pierwiastka nastąpiło w połowie XVIII wieku dzięki Antonio de Ulloa, który opisał ją po powrocie z Ameryki Południowej. W Europie platyna zyskała uwagę alchemików, ale jej wysoka temperatura topnienia uniemożliwiała obróbkę – nie dało się jej stopić ani za pomocą ognia dostępnego wówczas. Na początku XIX wieku zaczęto wyrabiać z platyny tygle i miski dla laboratoriów chemicznych, wykorzystując jej odporność na działanie kwasów. Do wyrobu dużych panwi platyna okazała się zbyt miękka, co skłoniło do rozwoju stopów zwiększających twardość i wytrzymałość. W XIX wieku odkryto duże złoża w Rosji, w Uralach, co zapoczątkowało masowe wydobycie platyny. Platyna w Kolumbii pozostała ważnym źródłem, ale globalna produkcja przesunęła się do Republiki Południowej Afryki, która dziś dominuje na rynku.
Platyna w układzie okresowym i metale z grupy platynowców
Platyna jest metalem z grupy platynowców, obejmującej również pallad, rod i iryd, wszystkie o podobnych właściwościach chemicznych. W układzie okresowym zajmuje pozycję 78, z symbolem Pt, i nie reaguje z tlenem w temperaturze pokojowej, co podkreśla jej odporność.
Platyna – właściwości fizyczne i chemiczne
Platyna posiada silny połysk i srebrzystobiały kolor, co czyni ją atrakcyjną w jubilerstwie. Jej wysoka temperatura topnienia – 1772°C – i punkt wrzenia 3825°C pozwalają na użycie w ekstremalnych warunkach, jak w produkcji kwasu azotowego. Odporność na zarysowania i korozję wynika z niskiej reaktywności; platyna rozpuszcza się jedynie w wodzie królewskiej, mieszaninie kwasów azotowego i solnego. Platyna jest kowalna i ciągliwa, co umożliwia formowanie cienkich folii lub drutów, przydatnych w przemyśle elektrycznym. Związki platyny, jak cisplatyna, wykorzystywane są w leczeniu nowotworów, blokując replikację DNA komórek rakowych. W porównaniu do złota i srebra, platyna oferuje wyższą odporność na działanie środowiska, co czyni ją cenną w gałęziach przemysłu wymagających trwałości.
Porównanie z innymi metalami szlachetnymi
W przeciwieństwie do złota, które jest miękkie, platyna zapewnia większą wytrzymałość, choć jest cięższa. Białe złoto to stop złota z innymi metalami, jak nikiel czy pallad, ale czystego złota nie zastąpi platyny w aplikacjach przemysłowych.
Wydobycie platyny – główni producenci i wyzwania
Wydobycie platyny koncentruje się w Republice Południowej Afryki, która w 2025 roku produkuje około 71 000 kg rocznie, co stanowi ponad 70% globalnej podaży. Południowej Afryki złoża, jak te w Bushveld Complex, dostarczają platynę w formie rud, często z domieszkami innych metali z grupy platynowców. Drugim największym producentem jest Rosja z 92 000 kg, głównie z Uralu i Norylska, gdzie platyna występuje jako produkt uboczny wydobycia niklu. Zimbabwe produkuje 15 000 kg, Kanada – około 7000 kg z Sudbury Basin, a Stany Zjednoczone – 4000 kg z Montany. Kolumbia, miejsce pierwotnego odkrycia, nadal wydobywa platynę, choć w mniejszych ilościach. Proces wydobycia jest kosztowny i ekologicznie wymagający, obejmujący kruszenie rud i flotację, co wpływa na cenę platyny. Zapotrzebowanie na ten surowiec rośnie, napędzane przez sektor motoryzacyjny, co może prowadzić do wahań cen. W 2024-2025 roku produkcja stabilizuje się, ale strajki w Południowej Afryce i regulacje środowiskowe w Kanadzie wpływają na dostępność.
Wykorzystanie platyny w gałęziach przemysłu
Wykorzystanie platyny jest zróżnicowane, z dominacją w przemyśle motoryzacyjnym, gdzie służy jako katalizator w konwerterach katalitycznych, redukując emisje spalin. Branża motoryzacyjna zużywa około 40% globalnej podaży, szczególnie w dieslach i hybrydach. W przemyśle chemicznym platyna katalizuje produkcję kwasu azotowego i innych związków, dzięki odporności na działanie kwasów. Produkcji katalizatorów w rafineriach naftowych i szklarskich wymaga jej wysokiej temperatury topnienia. W jubilerstwie platyna zapewnia odporny na zarysowania materiał do produkcji biżuterii, często w stopach z irydem. Platynowe monety i sztabki służą inwestycjom, oferując fizyczną formę dywersyfikacji. W przemyśle elektrycznym platyna używana jest w elektrodach i czujnikach dzięki przewodnictwu. Rosnące zapotrzebowanie w ogniwach paliwowych podkreśla jej rolę w transformacji energetycznej.
Inwestowanie w platynę – monety, sztabki i trendy cenowe
Inwestowanie w platynę to strategia dywersyfikacji obok złota i srebra. Platynowe monety bulionowe, jak Kangur czy Britannia, oferują płynność i wartość kolekcjonerską. Kupisz je w tym miejscu – > tutaj.
Sztabka platyny, dostępna w wagach od 1 g do 1 kg, to popularna forma inwestycji, z premią ponad spot price. Cena platyny w październiku 2025 wynosi około 1640-1650 USD za uncję, z wzrostem o 56% rok do roku, napędzanym popytem przemysłowym. Bullion w formie ETF, jak Platinum Trust, umożliwia ekspozycję bez fizycznego posiadania. Pamiętajmy jednak o tym, że wahania cen zależą od podaży z Południowej Afryki i zapotrzebowania w motoryzacji.
Podsumowanie
Platyna, szlachetny metal z grupy platynowców, łączy historię odkrycia w Kolumbii z nowoczesnym wykorzystaniem w przemyśle chemicznym, motoryzacyjnym i medycynie. Jej wysoka temperatura topnienia, odporność na działanie kwasów i silny połysk czynią ją nieocenioną, podczas gdy wydobycie w Republice Południowej Afryki i Kanadzie zapewnia podaż. Dla inwestorów indywidualnych platyna oferuje dywersyfikację – monety i sztabki to stabilna opcja, z ceną na poziomie 1640 USD za uncję w 2025 roku. Rozważ inwestowanie w fizyczną platynę lub ETF, monitorując zapotrzebowanie na ten surowiec w nowych technologiach jak ogniwa paliwowe. To nie tylko metal, ale strategiczny asset w portfelu surowcowym, z potencjałem wzrostu w obliczu globalnych trendów ekologicznych.
